*مصالح ساختمان (كاشی ، سیمان ، رسها )*
بخش اول :
كاشی
كاشی :
كلمه كاشی از واژه لاتین tegula مشتق شده از فعل tegere میباشد كه معنی پوشاندن یا پوششدادن است لازم به ذكر است كه این واژه در زبان رومیها به كاشیهای بام اطلاق میشده كاشی را بعنوان قطعاتی مسطح سطحی از سفالینه پخته شده در نظر میگیریم كه در كفها و دیوارهای ساختمانها استفاده میشود و اغلب بخاطر ایجاد مانعی جهت نفوذ آب به بدنه كاشی و نیز جهت خلق رنگ و نقش متنوع آنها را لعاب میدادند معمولاً به لحاظ جنبههای عملی و زیباكاری از كاشی استفاده میگردد. یك سطح مفروش به كاشی و سطحی كاملاً بهداشتی نفوذناپذیری در برابر آب و مناسب نظافت خواهد بود. و با وجود اینكه در مقابل آتش مقاوم است لیكن بخوبی گرما را در محیط پخش مینماید. معمولاً تزئین كاشیها به روشهای مختلفی انجام میگیرد. گاهی اوقات تصویری واحد گاهی منظرهای كامل و زمانی نیز نقوش مرموز كه البته ریشه در مسائل آموزشی دارد با باورهای نمادین ملل طرح این كاشیها را تشكیل میدهند. گاهی اوقات فقط در مورد زیبائی سطحی كاشی بحث میشود كه البته این نكته مهم نیز حكایت از اهمیت طرحها بافتها، لعابهای رنگی دارد كه همیشه چشمها را خیره ساخته است. شكلهای كاشی بسیار متنوع است و اما وجه تشابه تمامی آنها در این است كه فقط مناسب پوشش سطوح هستند( كه معمولاً صاف و یكدست و گاهی اوقات نیز كوژ دارند) و به همین علت میتوان به راحتی آنها را بدون ایجاد خسارت به ساختمان و از سطوح جدا ساخت. این خصوصیات سبب تمایز كاشی از دیگر پوششهای سرامیكی مانند آجرهای لعابدار، سفالینههای بدون لعاب، یا بلوكهای كوچك لعابدار شدهاست. انواع مذكور معمولاً پس از نصب جزء لازم ساختمان به شمار میآیند و به آسانی نمیتوان آنها را انتقال داد اساساً كاشی را جسمی دوبعدی یا دوكاره محسوب میكنند چرا كه تمایز بین اثر ظاهری كاشی و كاربرد آن امری تقریباً محال است.1
یكی از دلائل استفاده از كاشی مسئله محكمبودن، مقاومبودن این ماده در مقابل حوادث طبیعی مانند باد، باران، آفتاب. عناصر شیمیای و كنشها و واكنشهای فیزیكی در ساختمان میباشد. كاشی كه پوششی از لعاب روی آن مینشیند بعد از انجام مراحل پخت به دلیل شیشهای بسیار مقاوم سخت و در مقابل جذب آب نفوذناپذیر میباشد. علاوه بر استحكام مناسب این ماده عوامل دیگری نیز در بكارگیری كاشی مؤثر بودهاند از جمله:1- دسترسی آسان به مواد اولیه 2- همآهنگی و همسنخبودن كاشی با آجر
3-شرایط جغرافیایی اعم از آب و هوا ومنابع طبیعی و درست 4- تنوع رنگ و انعطافپذیری كاشی.2
- تنوع رنگها و انعطافپذیری كاشی- همانطور كه ذكر شد آجر و كاشی از قابلیت انعطافپذیری عجیبی برخوردارند به نحوی كه میتوان كاشی را به ریزترین قطعات ممكن( معرق) و بزرگترین قطعات درآورد. همچنین میتوان این قطعات را در منحنیها، طاقها و قوسها مانند تزئینات مقرنس نیز مورد استفاده قرار داد. «عنصر زیباشناختی مهمی كه ایران برای معماری مساجد به ارمغان آورد رنگآمیزی بیرون و درون است.» این رنگآمیزی كه با كاشیهای الوان صورت میگیرد علاوه بر زیبایی و جذابیت برای تأثیرگذاری بر بخشهایی از معماری مانند محراب، رواق و كتیبهها مؤثر بوده است چنان كه « درك هیل» در كتاب معماری و تزئینات اسلامی میگوید:« تكنیك استفاده از رنگ برای مشخصكردن عناصر ساختمانی یا تریینی به منظور تأكید بر برخی قسمتهای ساختمان یا تزیین به صورت یك ویژگی همیشگی معماری اسلامی باقیماندهاست. استفاده از كاشیهای الوان فضای معماری اسلامی را دگرگون كرده و هیچگاه در صدد آن نبوده كه ماهیت معماری را تحت تأثیر خودش قرار دهد. بلكه بزرگترین قدرت كاشی تزیین الوان، تغییر مشكل یك تركیب كاملاً ساختمانی به تركیبی درخشان بود كه در آن تودههای معماری، طرحهای تزیینی و رنگ با یكدیگر درآمیخت در عین اینكه هر یك اصول و ویژگی خاص خود را دارند. ملاحظه میشود كه استفاده از كاشیهای الوان برای ارتقا معنوی و زیبایی فضای معماری به كار گرفتهشده نه برای پوشاندن نقائص و كاستیهای فضای معماری« اصولاً كاشیكاری برای تأكیدگذاری و تجلی بخشی بر اعضای ساختمان مورد بهرهبرداری قرار میگرفت نه به نیت پوشاندن زیر كار یا پنهانكردن خرده نقایص بنایی.» بنابراین به هیچ عنوان تزئینات معماری در ستیز با فضای معماری بر نیامدهاند بلكه كاشیها در كمال آرامش به بدنه معماری اسلامی تكیهزدهاند و فضای بهشتآسا برای آرامش روح و روان ساختهاند.1
1 – كتاب ماه هنر ویژه گرافیك 37-38 مهر و آبان 80 مقاله تاریخچه و هنر كاشیكاری ص 125
2 – كتاب ماه هنر ویژه هنرهای سنتی 45-46 خرداد و تیر 81 مقاله نقش تزئینات در معماری ص 68
1 – كتاب ماه هنر ویژه هنرهای سنتی 46.45 خرداد و تیر 81 مقاله نقش تزئینات ص 68