بررسی آموزش مهارتهای مدیریت بر استرس و نحوه مقابله با استرس در دانش آموزان نوجوان

نوجوانی دوره ای بین كودكی و بزرگسالی است كه او را با زنجیره ای از موانع تحولی و چالش های عدیده ای روبرو می‌سازد. درابتدا تكالیف طبیعی همچون تحول هویت و دستیابی به استقلال و سازگاری با همسالان وجود دارد. مرحله دوم گذر از كودكی به بزرگسالی است كه باتغییرات فیزیولوژیكی در بدن و تحول شناختی مشخص می‌شود. این مرحله زمانی است كه فرد نیازمند انجام نقش های اجتماعی در رابطه با همسالان و افرادی از جنس مخالف، انجام تكالیف مدرسه وتصمیم گیریهایی در رابطه با شغل می‌باشد (فرایدنبرگ[1]،1997). از آنجا كه تغییرات و وجود تكالیف متفاوت نوجوان رادر معرض استرس عدیده ای قرار می دهد، لزوم واهمیت سازگاری و كنار آمدن با این استرس ها در این دوره نمایان می‌گردد. با توجه به این مقدمه اندكی به راهبردها و مهارتهای كنار آیی می پردازیم. كنار آمدن، متشكل از پاسخهایی (افكار، احساسات واعمالی ) است كه فرد در برخورد با موقعیت های مشكل داری كه درزندگی روزمره و در شرایط خاص با آنها مواجه می‌شود، بكار می‌گیرد. گاهی اوقات مشكلات حل می شوند و گاه در تلاش فردی برای برخورد با محیط مورد اغماض قرار می‌گیرند (فرایدنبرگ، 1997).

لازاروس[2] (1984) كنار آمدن را شامل كوششهایی به منظور سازگاری و انطباق با شرایط استرس آور در تلاش در جهت كاهش پیامدهای منفی ناشی از منبع استرس می داند.

در زمینه كنار آمدن با استرس[3] ،دو شیوه اصلی كنار آیی وجود دارد. شیوه اول روش متمركز بر مسئله است یعنی فرد به استرس به عنوان موضوعی حل شدنی و هدف اصلی می‌نگرد و شیوه دوم روش متمركز بر هیجان است. یعنی فرد مشكل را حل نمی‌كند بل سعی در كاهش پیامدهای هیجانی مشكل دارد. شماری از محققین، افرادی را كه بوسیله كاهش دادن یا اجتناب كردن با استرس كنار آمده اند را با افرادی كه از راهكارهای بیشتر مقابله ای و یا هوشیارانه نظیر جمع آوری اطلاعات و اقدام به عمل استفاده نموده اند، مقایسه كردند (هولاهان[4] و موس[5]، 1987) . در مجموع تحقیقات نشان می دهد كه شیوه مقابله نسبت به اجتناب راهكار موفق تری است. افرادی كه مستقیما با مشكل مواجه می‌شوند نه تنها با احتمال بیشتری آن را حل می‌كنند بلكه برای تحت كنترل درآوردن استرس در آینده بهتر آماده می‌شوند. در واقع برخی پژوهشها معتقدند، اجتناب مزمن از مشكلات، افراد را در معرض خطر استرس افزوده و شاید مسائل مرتبط با سلامتی قرار دهد (گین[6]، 1995).

مطالعه رود[7]، لونیسون[8] ، تیلسون[9] و سیلی[10] (1990) نشان داد كه كنار آیی مسئله مدار[11] (در جهت حل مسئله) با افسردگی ارتباطی نداشت، اما شیوه ناكار آمد گریز رابطه مثبتی با افسردگی همزمان داشته و نیز با سطوح بالاتر افسردگی در آینده بدنبال رویدادهای پراسترس كه در طی دو سال بعد رخ داد، همراه بود (گین، 1995).

تفاوتهای فردی نقش مهمی را در فرایندهای استرس و كنار آمدن بازی می‌كنند یكی از این متغیرها خوش بینی است. خوش بینی[12] رابطه منفی با انكار و فاصله گرفتن از مسئله دارد. خوش‌بینی تمایل به استفاده از كنار آمدن مسئله مدار و پذیرش استرس زندگی به شیوه ای واقعی دارد (كاسیدی[13]، 1999). به عبارت دیگر عامل كلیدی كه افرادی كه بطو موثری با مشكلات كنار می آیند را نسبت به كسانی كه ممكن است چنین نباشند متمایز میكند، سبك اسنادی[14] آنهاست (آبرامسون[15] و همكاران 1978به نقل از كانینگهام[16]، 2001).

اسنادها، نگرش ها ، باورها و ارزیابی‌هایی هستند كه مردم برای توصیف حوادثی كه برایشان اتفاق می افتد، بكار می برند. سبك اسنادی كه برای اولین بار در دهه1970 مطرح شد در حقیقت بر مدل درماندگی آموخته شده[17] افسردگی استوار است. اسناد كردن فرایندی منطقی و نظامدار است كه طی آن شخص با ارزیابی دقیق از یكسری اطلاعات ودلایل رفتار دیگران را تفسیر می‌كند. در بعضی موارد ممكن است اسناد صحیح باشد، اما واقعیت این است كه در بسیاری موارد این ارزیابی ها، با سوگیریهایی همراه است.

در موارد عدیده ای، افراد اسنادهای اشتباه غیرواقعی، دررابطه با حوادث زندگی شان درنظر می‌گیرند و این اسنادهای اشتباه به نوبه خود استرس افزوده ومشكلات روانشناختی متعددی را ایجاد نموده و تداوم می بخشند. به عنوان مثال فردی كه از پایین بودن عزت نفس رنج می برد، مشكلات و موقعیت های منفی را بطور گسترده ای به دلایل درونی مثل عدم تلاش یاعدم توانایی و حوادث مثبت را به دلایل بیرونی مثل خوش شانسی و ساده بودن تكلیف نسبت می‌‌دهد، در حالی كه واقعیت چنین نیست. در حقیقت عزت نفس آنها به یك اسناد اشتباه آغشته شده است. بعبارتی عزت نفس آنها پایین است و هیج چیز حتی موفقیت های بزرگ هم نمی‌تواند آنرا بالا ببرد (بارون[18]،1992،به نقل از هیبت الهی, 1373).

معمولا اسنادهای سببی در سه بخش طبقه بندی می شوند:

1-درونی بودن در برابر بیرونی بودن

2- پایداری در برابر ناپایداری

3- كلی بودن در مقابل خاص بودن

برخی مطالعات نشان داده كه افراده افسرده در مقایسه با افرادعادی بیشتر از اسنادهای كلی، پایدار و درونی برای رویدادهای منفی و از اسنادهای خاص، ناپایدار و بیرونی برای رویدادهای مثبت زندگی شان استفاده می‌كنند. (ریكلمن[19] و هافمن[20]،1995).

مدل درماندگی آموخته شده اصلاح شده، چنین می پندارد كه اینگونه افراد برای رویدادهای بد، عادت به پاسخ دادن با اسنادهای درونی ، ثابت و فراگیر و برای رویدادهای خوب، اسنادهای بیرونی، موقتی و خاص آن رویداد را دارند.

از بعد نظری بنظر می رسد كه اسناد علی مقدم برانتخاب راهكارهای كنار آیی است. در این صورت انتظار می رود تغییر سبك اسنادی باید تغییراتی در شیوة كنار آمدن اثر بگذارد (كانینگهام و همكاران 2002).

بر طبق مدل شی یر[21] و كارور[22] خوش بینی و بدبینی بعنوان انتظار پیامدهای تعمیم یافته مثبت و منفی تعریف می شوند و باور دارند كه این دو تعیین كننده های مهم سازگاری اند (شی‌یروكارور، 1985). به عبارتی خوش بینی با پیامدهای روانشناختی مثبت تر و در مقابل بدبینی با پیامدهای روانشناختی منفی تر رابطه دارد.

در رابطه با سبك های كنار آیی نیز شواهد متقاعد كنندهای وجود دارد كه نشان می‌دهد سبك های كنار آیی پیش بینی كننده های مهم روانی هستند. مطالعات روی نوجوانان بطور ثابتی به این نتیجه رسیده كه حتی در موقعیت های غیر قابل تغییر ، افسردگی با سبك كنارآیی سازنده یا مسئله مدار رابطه ای معكوس و با سبك كنار آیی اجتنابی یا غیر سازنده رابطه مثبتی دارد (گلای شاو[23] و همكاران 1989، اباتا[24] وموس، 1991، سیفگ و كرنك[25]، 1993، گارمزی[26]، 1993، گانینگهام و واكر[27]، 1999 به نقل از كانینگهام 2002). آنها پیشنهاد كردند كه مداخلات پیشگیرانه آینده باید با تمركز بیشتر بر كاهش راهكارهای كنارایی غیر انطباقی در مقایسه با هدف معمول تر افزایش كنار آیی مسئله مدار باشد.

فهرست مطالب