مقبرههای استان مازندران
ساری
موقعیت جغرافیایی
ساری مركز استان مازندران ، از شمال به دریای خزر ، از جنوب به سلسله جبال البرز و استان سمنان ، از مشرق به نكا و بهشهر ، از مغرب به شهرستانهای قائمشهر ، جویبار و سوادكوه منتهی میشود. این شهرستان دارای وسعتی بالغ بر 3922 كیلومتر مربع و در 53 درجه و 5 دقیقه طول جغرافیایی و در 36 درجه و 4 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد. ساری دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. شهرستان ساری از نظر ناهمواری به دو قسمت كوهستانی كه به رشتهكوههای البرز ختم میشود از مهمترین ارتفاعات آن كوه خلیفه و كوه سفید هستند. پوشش گیاهی در ارتفاعات بلند به صورت چمنزار و مراتع بوده و به دنبال آن پوشش جنگلی متراكم با انواع درختان پهن برگ كه در كمربندهای مختلف كوهپایههای كم ارتفاع گسترش دارد و سپس به اراضی مزروعی و باغهای جلگهای ختم میشود.
پیشینه تاریخی :
ساری مركز تبرستان در سیر پرفراز و نشیب تاریخ ایران همچون نگینی سبز در دیار اسطورهها خاطرات تلخ و شیرین را به گواه فرهنگ و تاریخ استوارش همراه كرده است. وجود تپههای با ارزش دوران پیش از تاریخ ، تاریخی و اسلامی ، قلعههای كهن و عمارتهای شگرف ، ساختمانهای با عظمت ، حمامهای قدیمی ، آب انبارها و تاسیسات با شكوه مقر اسپهبدان در بخش دو دانگه این شهرستان ، وجود دانشمندان و هنرمندان بزرگ منبت كار چون استاد احمد نجار ساروی ، استاد حسین بن احمد ساروی ، استاد محمد بن استاد حسین ساوری كه شاهكارهای كم نظیر منبت كاری را در ایران و مازندران در عصر تیموری به یادگار گذاشتهاند ، هویت تاریخی شهر «زادراكرتا» كهن یا ساری كنونی را تشكیل میدهند.
زادراكارتا ،تامبراكس ، سارویه و ساری واژههایی هستند كه زمان هخامنشیان تا روزگار ما به ساری كنونی اطلاق میشده است. كشف بیشمار ظروف سفالی و فلزی از هزارههای گذشته و همینطور كشف سكههایی با علامت (TAM) كه از روزگاران اشكانی به جای مانده تا كشف ظروف فلزی عصر ساسانی در ساری گواه این مطلب است كه ساری كنونی قبل از زمان ساسانیان شهری آباد و از مهمترین شهرهای تبرستان و مركز حكومتی آن بوده است. اگرچه برخی محققین بنیاد شهرساری را از اقدامات فرخان بزرگ میدانند ، ولی با مرور تاریخ مازندران میتوان باور داشت كه ساری كنونی بر روی ویرانههای شهری ساخته شده كه از قرون ما قبل از اسلام مركز ایالت شمالی ایران بوده است.
برج رسكت
برج رسكت با نقشه مدور در بخش دو دانگه شهرستان ساری و در محدوده حكومتی اسپهبدان باوندی سر بر آسمان میساید. این بنا هم به عنوان مقبره یكی از شهریاران آلباوند (احتمالاً هرمزد) و هم به عنوان میل راهنما یاد شده است. از جمله ویژگیهای این بنا علاوه بر تاریخ معماری و تزیینات آجری، كتیبه تزیینی آن است كه به خط كوفی مشجر در بدنه بنا مشاهده میشود. این برج متعلق به اوایل اسلام و از اولین بناهای اسلامی در خطه شمال ایران است.
برج مقبرهای امامزاده عباس ساری
این بنا در محله آزاد گله و در شرق رودخانه تجن واقع است. برج متعلق به قرن نهم هجری قمری و مدفن سه تن از سادات است. ساختمان اصلی مقبره دارای نقشه هشت ضلعی است و با گنبد رك دوپوش ساخته شده از تزیینات مهم این مجموعه علاوه بر تزیینات معماری ساختمان برج میتوان به كاربرد تزیینات منبت كاری بر روی در و صندوق آن اشاره كرد. منبت كاری زیبای صندوق چوبی آن از كم نظیرترین یادگارهای به جا مانده عصر تیموری در مازندران است. این صندوق توسط شمسالدین احمد نجار ساروی ساخته شده است.
برج آرامگاهی امامزاده یحیی
این بنا در مركز شهر ساری قرار دارد. برج بر روی قبور یحیی ، حسین و خواهرشان سكینه ـ از فرزندان میر قوامالدین مرعشی ـ با نقشه مدور و گنبد دوپوش كه پوشش خارجی آن به شكل رك یا هشت ترك است ، ساخته شده است. از تزیینات این بنا میتوان به قرنیسهای سینه كفتری و طاقهای تزیینی اشاره كرد. تزیینات وابسته به معماری این برج آرامگاهی ، در ، نورگیر و صندوق منبت كاری شده آن است كه مورد اخیر با دو شیوه نقاشی روغنی (لاكی) و هنر منبت كاری تزیین گشته كه احتمالاً میتوان آن را از اولین نمونههای باقی مانده نقاشی چوب در ایران نام برد.
برج آرامگاهی سلطان زین العابدین
این بنا در مركز شهرساری در كنار برج امامزاده یحیی و متعلق به قرن نهم هجری است. در داخل این بنا قبر سلطان زینالعابدین مرعشی و چند نفر دیگر از نوادگان مدیر قوام الدین مرعشی قرار دارد. برج مذكور با نقشه مربع و گنبد رك و به صورت دوپوش ساخته شده است. قسمتهایی از كاشی آبی فیروزهای در قسمت داخل و بیرونی بنا باقی مانده كه حكایت از كاربرد فراوان آن در بناهای عصر تیموری مازندران دارد. صندوق چوبی منبت كاری شده از دیگر تزیینات وابسته به معماری این بنا بوده كه در جریان آتش سوزی دهههای گذشته دچار آسیب دیدگی شدید شده است.
برج آرامگاهی امامزاده صالح مرزرود
این برج در 15 كیلومتری شمال شهرستان ساری و در شرق بلوار ساری ـ دریا ، كنار رودخانه تجن قرار گرفته است. بنا با نقشه مربع و دارای گنبد رك (هشت ترك) و به صورت دوپوش ساخته شده است. علاوه بر تزیینات خارجی بنا ، تزیینات منبت كاری درها و صندوق آن از جمله شاهكارهای هنری عصر تیموری به شمار میرود.
برج امامزاده ابراهیم قاسم خندق
برج آرامگاهی امامزاده قاسم در شمال غرب شهرستان ساری و در غرب روستای عیسی خندق قرار دارد. با توجه به متن كتیبه صندوق كه در گذشته قرائت شده بنا متعلق به قاسم از نوادگان موسیبن جعفر بوده كه به غلط رایج از آن به عنوان امامزاده عیسی نام میبرند. برج دارای نقشه كروی شكل بوده كه با ایجاد منطقه انتقالی گنبد هشت ترك (رك) در بخش خارجی بنا و با پوشش كروی دوم در بخش داخلی شكل گرفته است. در ورودی بنا و در ضلع شرقی منطقه میانی بدنه بنا فرو رفتگیهای مستطیل شكل وجود دارد كه در داخل بعضی از آنها كاشیهای آبی رنگ دوره تیموری خودنمایی میكند. از تزیینات این بنا میتوان به آجر كاری سینه كفتری ، تزیینات طاسی شكل كه به صورت نیم دایره اجرا شدهاند و كاربرد كاشیهایی با تزیینات هندسی بر روی آن اشاره كرد. در روی كتیبههای صندوق ، نام امامزاده قاسم ، نام نجار (استاد شمسالدین بن محمد دین توزاد) و تاریخ 856 هـ .ق نوشته شده است.
برج آرامگاهی درویش فخرالدین گلما
این بنا در مركز روستا گلما از بخش میاندورود ساری واقع است. برج دارای ویژگیهای معماری برجهای مقبرهای عصر تیموری است كه در سراسر قلمرو شمالی ایران نمایان هستند. برج آرامگاهی درویش فخرالدین با نقشه چهارضلعی و گنبد هشت ترك (رك) در عصر تیموری با مصالح آجر و گل و آهك ساخته شده است. تزیینات سینه كفتری و طاسی شكل به همراه كاشی كاری بوده كه در قسمت فرورفتگیهای مستطیل شكل بنا قرار گرفته ، از جمله آرایههای تزیینی این بنا را تشكیل میدهند. این برج در سالهای گذشته مرمت شده است.
شاطر گنبد
برج آرامگاهی شاطر گنبد در جنوب شرق روستای بالادزا و در حاشیه غربی رودخانه تجن واقع است. این بنا دارای نقشه چهار گوش و گنبد دو پوش است كه پوش بیرونی آن به شكل هشت ترك (رك) بوده و بر بالای بنای مربع شكل قرار دارد. از جمله تیینات این بنا تزیینات سینه كفتری است كه در منطقه انتقالی بدنه به گنبد قرار دارد. در اضلاع مختلف بدنه بنا فرورفتگیهای متعددی قرار گرفته كه با توجه به نمونههای مشابه ، این بخش ها دارای كاشیكاری بودهاند. بنای شاطر گنبد دارای مشخصه معماری بناهای تیموری مازندران است.
برج آرامگاهی امامزاده علیاكبر
این بنا در روستای اوسا از دهستان داراب كلا بخش میاندورود ساری قرار دارد. بنا دارای نقشه چهار ضلعی است و با طرح فیلپوشها در منطقه انتقالی ، گنبدی هشت ترك (رك) با پوشش داخلی كروی ایجاد كردهاند. بنای مذكور در دوره تیموری و با مشخصات معماری این دوره ساخته شده است. در قسمت بیرونی بنا در هر یك از اضلاع یك عدد طاقنما قرار گرفته كه در قسمت میانی طاق نماها نورگیری برای روشنایی تعبیه شده است. تزیینات سینه كفتری این بنا كه در هر قسمت به سیزده عدد میرسد به صورت اجركاری نمایان است. بخش داخلی بنا دارای طاقچهها و طاقنمایی تزیینی بوده كه با گچكاری ساده تزیین شده است. در بخش شرقی بنا ، ساختمان الحاقی مسجد به صورت مستطیل قرار دارد.
آمل
پیشینه تاریخی آمل
واژه آمل كه گونه پهلوی آن آموی است ، برگرفته از قبیله باستانی آمردها یا آماردهاست كه قومی نیرومند و جنگ جو بوده و ناحیه فعلی آمل را به عنوان مركز خود انتخاب و نام خود را بر آن نهادند. بعدها واژه آمادرها به سبب كثرت تلفظ به آملد و آمرد و آمل نامیده شد. نخستین باری كه در تاریخ ایران نام آماردها به میان میآید در روزگار اقامت اسكندر در هیركانیا ـ گرگان ـ است. در دوران اسلامی با توجه به گزارش بلاذری در فتوح البلدام و ابن رسته در الاعلاق النفیسه و اصطخری در كتاب مسالك الممالك آمل یكی از بزرگترین و مهمترین شهرهای مازندران محسوب میشده است. ابن اسفندیار در تاریخ تبرستان آورده است كه : شهر آمل در سال 140 هجری به دست مسلمین افتاد. مقدسی نیز از بیمارستان و مسجد قدیمی و مسجد نوشهر آمل یاد نموده است. در كتاب حدود العالم ، آمل شهری عظیم ذكر شده است. توماس هربرت در قرن 11 هجری قمری از زیبایی شهر آمل و پل مجلل دوازده دهنه آن نام برده است. ویلیام ریچارد هولمز كه در سال 1260 هجری قمری از آمل دیدن كرده بود ، مینویسد : شهر آمل در اثر بیماری طاعون خالی از سكنه شده بود. با توجه به پیشینه تاریخی آمل باید اعلام داشت كه این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بوده و سكههایی نیز با ضرب آمل در زمان ساسانی كشف شده است. آمل در گذر تاریخ هر چند كه از تندبادهای حوادث روزگار بیبهره نبوده ، اما امروز هم یادمانهای تاریخی آن مبین مجد و عظمت آن در گشته است.
كلیات جغرافیایی
شهرستان آمل از شمال به شهرستان محمود آباد از شمال شرقی به شهرستان بابلسر ، از مشرق به شهرستان بابل ، از جنوب به استان تهران و از مغرب به شهرستان نور محدود و در 52 درجه و 21 دقیقه طول و 36 درجه و 24 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد. مساحت این شهرستان حدود 3211 كیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد 79 متر و دارای سه بخش مركزی ، لاریجان و دابودشت است. براساس سرشماری سال 1375 آمل دارای 297743 نفر جمعیت است و آب و هوای آن با توجه به نزدیكی دریا و وجود جنگل و كوه به دو نوع معتدل خزری مرطوب و كوهستانی تقسیم میشود.
بخشی از این شهرستان كه در نواحی جلگهای قرار دارد دارای آب و هوای معتدل و مرطوب و بخش كوهستانی آن دارای آب و هوای معتدل و سرد است. بام بلند ایران ، قله سترگ دماوند با ارتفاع 5671 متر در جنوب این شهرستان قرار دارد. رودخانه هراز كه نام كهن آن هرهز است به طول 150 كیلومتر یكی از رودهای مهم و پر آب آمل و استان مازندران است. از محصولات عمده كشاورزی این شهرستان برنج را میتوان نام برد. باغداری ، كشت غلات ، صیفی جات و پرورش گلهای زینتی و گیاهان دارویی نیز در منطقه رواج دارد. دامپروری و پرورش زنبور عسل و تولید ماهیهای سردآبی و گرم آبی نیز با توجه به وضعیت اقلیمی آمل در خور توجه است. مناطق كوهستانی با برخورداری از معادن گوناگون نقش مهمی در اقتصاد این شهرستان دارد. از صنایع دستی مهم این سامان نمد مالی ، پارچه بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی ، حصیر بافی و لاك تراشی قابل ذكر است.
گنبد ناصر الحق
بقعه متبركه حسن ابن علی الناصر الحق كه در تاریخ 25 شعبان سال 304 هجری در آمل وفات یافت ، در محله پایین بازار و در محدوده شهر قدیم آمل قرار دارد. این مزار محل زیارت شیعیان چهار امامیه سراسر جهان به ویژه زیدیه كشور یمن است. بنای اولیه آن با توجه به متون تاریخی از میان رفته و بنای فعلی در قرن نهم هجری قمری توسط فرزندان میرقوام الدین مرعشی ساخته شده است. مقبره ناصر الحث بنایی است چهار ضلعی كه در نمای بیرونی چهار گوشه بنا را با چهار گوشواره پر كرده و پایهای هشت ضلعی برای گنبد رك هشت وجهی به وجود آوردهاند. آبریز بام بر روی دوازده عدد قرنیس سینه كفتری و میان هر دو قرنیس نیم دایره تزئینی است. چهار نبش بنا را پخ نیم دایره زدهاند. این بنا كه در اثر مرور زمان به شدت آسیب دیده بود توسط میراث فرهنگی مازندران و با همكاریهای مستمر فرمانداری ، اوقات و شهرداری آمل مرمت ، باز پیرایی و ساماندهی شد.